প্ৰচলিত শিক্ষা ব্যৱস্থা : শিক্ষক-অভিভাৱক, চৰকাৰ আৰু অসমৰ ভৱিষ্যত(১)

বিদ্যা দদাতি বিনয়ং বিনয়াদ্ যাতি পাত্ৰতাম্ ৷

পাত্ৰত্বাৎ ধনমাপ্নোতি ধনাৎ ধৰ্ম্ম: ততো সুখমল্ল

( বিদ্যাই মানুহক বিনয়ী হ’বলৈ শিকায়, বিনয়ৰ পৰাই যোগ্যতাৰ জন্ম হয়, যোগ্যতাই অৰ্থ উপাৰ্জ্জনত সহায় কৰে; ধনেই ধৰ্ম্ম আৰু সুখৰো মূল ৷ ) – নীতিমালা

ভাৰতবৰ্ষৰ এগৰাকী স্বনামধন্য মনীষি স্বামী বিবেকানন্দৰ ভাষাৰেই প্ৰৱন্ধৰ পাতনি মেলিব খোজা হৈছে৷ তেখেতৰ সমকালীন ভাৰতবৰ্ষৰ শিক্ষাজগতৰ যিখন ছবি; সেইখন ছবিয়েই আজিও প্ৰকটিত হৈ থকাত চিন্তাবিদগৰাকীৰ মন্তব্যই প্ৰাসঙ্গিকতা হেৰুওৱা নাই বুলি ভবা হৈছে ৷ তেওঁ ভাৰতীয় শিক্ষা ব্যৱস্হাৰ সম্পৰ্কত অসন্তুষ্ট হৈ মন্তব্য কৰিছিল এইবুলি- “Getting by heart the thoughts of others in a foreign language and stuffing your brain with them and taking some University degrees, you consider yourself educated. Is this education? Either a clerkship or being lawyer, or at the most of a Deputy Magistrate, which is another form of clerkship – isn’t that all? What good will it do you or the country at large? Open your eyes and see what a piteous cry for food is rising in the land of Bharata, proverbial for its food. Will your education fulfill this want? (Swami Vivekananda : Complete Works, Vol. VII, Page 182, Mayavati Memorial Edition, 1962).

শ্ৰুতিকটু হ’লেও এই কথা ক’বই লাগিব, ভাৰতবৰ্ষত অদ্যাপি মেক’লে চাহাবৰ শিক্ষানীতিয়েই বিভিন্ন ৰূপত আত্মপ্ৰকাশ কৰি আহিছে – নতুন বটলত পুৰণা মদৰ লেখিয়াকৈ ৷ প্ৰাথমিক, মাধ্যমিক আৰু উচ্চ শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে কেইবাটাও শিক্ষা আয়োগ গঠন কৰি দিছিল ৷ এই শিক্ষা আয়োগ সমূহে ভাৰতীয় শিক্ষা ব্যৱস্হাক নতুন ৰূপত গঢ় দিবলৈ অনেক পৰামৰ্শ আগবঢ়াই আহিছে ৷ তেনেহ’লেও শিক্ষাৰ যি লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্য সি অৰ্থপূৰ্ণ ৰূপত বিকাশ লাভ কৰিবলৈ সমৰ্থ হোৱা নাই, আনকি বাঞ্চিত ফল প্ৰদানতো কৃতকাৰ্য হ’ব পৰা নাই ৷ ১৯৬৪-৬৬ চনৰ ডি এচ কোঠাৰী আয়োগৰ পৰামৰ্শ চৰকাৰে কাৰ্যকৰী নকৰাকৈ ৰাজনৈতিক দৃষ্টিভঙ্গীৰে ১৯৮৬ চনত ভাৰত চৰকাৰে নতুন শিক্ষানীতি (New Policy on Education)ৰ জৰিয়তে শিক্ষাক সাৰ্বজনীন কৰাৰ পদক্ষেপ লৈছিল সঁচা, পিছে সিও অৰ্থবহ হৈ নুঠিল; বৰং কোটি কোটি টকা খৰচ কৰি এচামক মুনাফা লুটিবলৈ সুবিধা দিয়াহে হ’লগৈ ৷ ডি পি ই পি আঁচনি, সৰ্বশিক্ষা মিশ্যন আদিৰ জৰিয়তে প্ৰকৃতাৰ্থত ছাত্ৰ-ছাত্ৰী, শিক্ষক-অভিভাৱক কিমান উপকৃত হৈছে; চৰকাৰে ইয়াক সণ্ঢালনি কৰাৰ পৰা কৌশলগত কাৰণতে আঁতৰি আছে ৷ জানিবলৈ পোৱা মতে, পাঠ্যপুথিৰ মানদণ্ড হ্ৰাস হোৱাৰ লগতে পৰীক্ষা ব্যৱস্হা শিথিলীকৰণৰ বাবেও ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ মেধাৰ মান নিম্নগামী হৈছে ৷

দুহেজাৰ বৰ্ষৰ প্ৰাৰম্ভিক কালছোৱাত ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ ইউনেস্ক’ সংস্হাই Dallord Committee ৰ পৰামৰ্শ অনুসৰি একৈশ শতিকাৰ শিক্ষা ব্যৱস্হাৰ চাৰিটা প্ৰধান লক্ষ্য নিৰ্দ্ধাৰণ কৰি দিছে; সেয়া হ’ল- ১) Learning of Know ২) Learning to do ৩) Learning to live together ৪) Learning to be. এই লক্ষ্য কেইটাৰ বিষয়ে শিক্ষাৰ লগত জড়িত প্ৰত্যেকজন ব্যক্তিয়ে জনা উচিত আৰু কিদৰেনো লক্ষ্য সাধন হ’ব তাৰ বাবে কাম কৰা উচিত ৷

(১) জনাৰ বাবে শিক্ষা (Learning of Know): শিক্ষাৰ প্ৰথম লক্ষ্যই হ’ল, ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলক নিত্য-নতুন জ্ঞানৰ বিষয়ে জানিবলৈ আগ্ৰহী কৰাৰ ওপৰত গুৰুত্ব প্ৰদান ৷ এই লক্ষ্যই কোনো এক বিশেষ বিষয় বা ফেকাল্টিৰ নিৰ্দেশনা নিদি কলা, বাণিজ্য, বিজ্ঞান, দৰ্শন, ৰাজনীতি, সমাজনীতি, অৰ্থনীতি, প্ৰযুক্তিবিদ্যা, চিকিৎসা বিজ্ঞান, সমাজ বিজ্ঞান, নৃ-বিজ্ঞান, নৈতিক শিক্ষা আদিকে ধৰি শিক্ষাৰ সকলো দিশ সামৰি পেলাইছে ৷ এনে শিক্ষা ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক প্ৰদান কৰিবলৈ যাওঁতে শিক্ষাদান কৰা শিক্ষকসকলো আপোন আপোন ক্ষেত্ৰত একো একোজন সমল সমৃদ্ধ (Resourceful Person) ব্যক্তি হোৱাটো বাঞ্চনীয় ৷ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ সুপ্ত বুদ্ধিমত্তাক জাগ্ৰত কৰিবলৈ বিভিন্ন পদ্ধতি প্ৰয়োগেৰে সিবিলাক বিষয়বস্তুৰ লগত চিনাকি কৰাই দিব লাগিব ৷ আজিকালিৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলক ৰাজ্যখনৰ প্ৰধান নদ-নদী, ৰেল ষ্টেচন, জিলা সদৰ আদিৰ কথা সুধিলে হতাশ হ’ব লাগিব ৷ অসম দেশৰ বিক্ৰমাদিত্য কোনজন ৰজাক বোলে, অসমৰ নাপোলিয়ন বুলি কাক কোৱা হয়, অসমত কোন কোন ধৰ্মৰ প্ৰচলন আছে, ‘৪২ৰ শ্বহীদ কেইজনৰ নাম, অসহঃযোগ আন্দোলন কোন চনত হৈছিল সুধিলে খুউব কমেইহে উত্তৰ দিব পাৰিব ৷ অসমৰ অৰ্থনীতিত মূল ভূমিকা লোৱা দুপদ খনিজ পদাৰ্থ, দুপদ বনজ সম্পদ, অসমৰ ৰাজ্যিক প্ৰতীকৰ নাম সুধিলেও শুদ্ধ উত্তৰ বোধকৰোঁ পোৱা নাযাব ৷ প্ৰাথমিক আৰু মাধ্যমিক পৰ্যায়ৰ পৰা ভূগোল আৰু বুৰঞ্জীক এলাগী কৰাৰ পিছৰে পৰাই ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলে নিজৰ ৰাজ্যখনৰ কথা বাদেই নিজ জিলাখনৰ চাৰিসীমাৰ বিষয়েও নজনাটো কম দূৰ্ভাগ্যৰ কথা নহয় ৷ আহোমসকলে ছশ বছৰ অসম শাসন কৰিলে – কোন চনৰ পৰা কোন চনলৈ, কোনজন আহোম ৰজাই শিৱ পুৰাণ ৰচনা কৰিছিল, এই কথা সুধিলেও উত্তৰ পোৱা কঠিন হ’ব ৷ চকৰি ফেঁটী বুৰঞ্জীৰ ৰচক কোন, বুৰঞ্জী দাহ কৰোঁতা বিষয়াজন কোন ইয়াৰো উত্তৰ হয়তো নেপাব ৷ পিছে টুৰিজম নামৰ বিষয়টো পঢ়িবলৈ হ’লে ইতিহাস আৰু ভুগোলৰ জ্ঞান লাগিব ৷ নতুবা গাইড হ’ব নোৱাৰিব ৷ আধুনিক প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ ধামখুমীয়াৰ দিনত ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে বহু বিষয়ৰ জ্ঞান আহৰণ কৰাটো বাধ্যতামূলক হৈ পৰিছে৷

(২) কৰ্ম্মৰ বাবে শিক্ষা (Learning to do): আমাৰ গাঁৱলীয়া সমাজখনত বুঢ়া-বুঢ়ীসকলে সততে মৰা ফকৰা এটি এনেধৰনৰ –

“কেতভাগ্যে তামোল-পাণৰ বাৰী

কেতভাগ্যে গুণৱতী নাৰী;

কেতভাগ্যে ভাতক ভাতে খায়;

কেতভাগ্যে পৰক পৰে বায় ৷”

ফকৰাটিৰ বাখ্যা নিষ্প্ৰয়োজন এইবাবেই যে ইয়াক বুজি নোপোৱা মানুহ নাই আৰু ইয়াৰ তাৎপৰ্য, কৰ্ম্ম সংস্কৃতিৰ ওপৰত প্ৰাধান্য দিয়েই কোৱা হৈছে ৷ জীৱন-জীৱিকাৰ কাৰণে মানুহে যিকোনো কাম কৰিবলৈ কুণ্ঠাবোধ কৰাটো অনুচিত ৷ “চৰাই এটাইয়ো খুচৰিলেহে খাবলৈ পায়” – এই কথা সৰ্বদাই মনত ৰখা উচিত ৷ শাৰীৰিক, মানসিক আৰু বৌদ্ধিক দিশৰ প্ৰয়োগেৰে উপাৰ্জনৰ বিভিন্ন দিশত মনোৱিশে কৰিলেহে পেটৰ ভাত মুঠি ওলাব ৷ এনে কৰিবলৈ যাওঁতে কিছুমান বৃত্তিৰ জ্ঞান বিশেষজ্ঞসকলৰ পৰা আহৰণ কৰিব লাগিব ৷ কামৰ সৰু-বৰ নাই ৷ প্ৰাচীন শাস্ত্ৰত উল্লেখ আছে – “বশ্য চ পুত্ৰঃ অৰ্থকৰী চ বিদ্যা; ষট্ জীৱলোকে সুখানি ৰাজন্ ৷” ৰজাৰ প্ৰশ্নৰ উত্তৰত জ্ঞানগৰ্ভী ঋষিজনে সুখৰ ছয়বিধ উপাদানৰ ভিতৰত অৰ্থকৰী বিদ্যাৰ কথাৰো উল্লেখ কৰিছে ৷ বিদ্যা অৰ্থ উপাৰ্জ্জনৰ আহিলা নহ’লে; তেনে বিদ্যা অসাৰ গণ্য হ’ব ৷ কুকুৰা পাম, ছাগলী পাম, ধূপৰ ফেক্টৰী, মমৰ ফেক্টৰী আদি দেখাত নগণ্য যেন লাগিলেও ইবোৰ অৰ্থ উপাৰ্জ্জনৰ একোটাহঁত ডাঙৰ উৎস ৷ অসমৰ জনসংখ্যাৰ ব্যৱহাৰিক চাহিদা অনুপাতে এইকেইবিধ দ্ৰব্যৰ যোগান ধৰিবলৈ কিমান উৎপাদনৰ আৱশ্যক আৰু তাৰ বাবে লাখ টকাৰ মূলধনৰ আৱশ্যক হ’ব ৷ কিন্তু বজাৰত এই অপৰিহাৰ্য সামগ্ৰীয়ে উৎপাদনকাৰীক যথেষ্ট ৰূপত আৰ্থিকভাৱে লাভৱান কৰিব ৷ তাৰ বাবে কাৰিকৰী প্ৰশিক্ষণ আৰু মূলধন খটুৱাই মনপুতি উদ্যোগ পৰিচালনা কৰিব পাৰিব লাগিব ৷ বৃত্তিমুখী শিক্ষাৰ যি শ্লোগানৰ কথা চৰকাৰে চিঞৰি আছে; আন্তৰিকতা শূণ্য মনোভাৱৰ বাবেই ই সম্ভৱ হৈ উঠা নাই ৷ “সৰ্বে ভদ্ৰানি পশ্যন্ত” – উপনিষদৰ এই বাণীৰ সাৰমৰ্ম অসমীয়া সমাজে উপলব্ধি কৰিব পৰা নাই ৷ এইক্ষেত্ৰত Education for Productivityৰ গুৰুত্ব আনুষ্ঠানিক পাঠদানতে ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক দিব পৰা যায় ৷ পুথিগত বিদ্যাকে সাৰথি বুলি নেভাবি, লব্ধ জ্ঞানৰ জৰিয়তে কৰ্ম্মসংস্কৃতি গঢ়ি তুলি শাৰীৰিক আৰু মানসিক উৎকৰ্ষ সাধনৰ লগতে অৰ্থ উপাৰ্জ্জনৰ লক্ষ্যও এই লক্ষ্যই নিৰ্দেশনা আগবঢ়াইছে ৷ কৰ্মৰ বাবে শিক্ষা লোৱা লক্ষ্যটোৱে কিতাপ সৰ্বস্বতা পৰিহাৰ কৰি প্ৰায়োগিক জ্ঞান আৰু কৰ্মেৰে অৰ্থ উপাৰ্জ্জনৰ লগতে বিমল আনন্দ লাভ কৰাৰো নিৰ্দেশনা আগবঢ়াইছে ৷

(৩) একেলগে বাস কৰাৰ শিক্ষা (Learning to live together ): এই লক্ষ্যটোৰ কথা কোৱাৰ লগে লগে, ১৯৫৯ চনতে পঢ়িবলৈ পোৱা, নিৰ্জন দ্বীপত নিঃসঙ্গ জীৱন-যাপন কৰা নাবিক আলেকজেণ্ডাৰ চেলকাৰ্কলৈ মনত পৰে ৷ নিঃসঙ্গ জীৱন কিমান কষ্টকৰ সেই কথা উপলব্ধি কৰি তেওঁ আক্ষেপ কৰিছিল –

Society, friendship and love

Divinely bestowed upon man;

Oh! Had I the wings of a dove

How soon would I taste you again.

মানুহ সমাজপ্ৰিয় জীৱ ৷ সমাজ পাতি বসবাস কৰাৰ শিক্ষা প্ৰদান অত্যন্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ ৷ ছাত্ৰ আৰু শিক্ষক উভয়ে একোখন সমাজৰ অপৰিহাৰ্য আৰু অবিচ্ছেদ্য অঙ্গ স্বৰূপ ৷ সমাজ অবিহনে ব্যক্তি অকলশৰীয়া ৷ মনৰ ভাবৰাশি প্ৰকাশ কৰিবলৈ, আনন্দ আৰু বিষাদৰ অংশীদাৰ হ’বলৈ, কৃতকৰ্মৰ স্বীকৃতি পাবলৈ, একাকীত্ব দূৰ কৰি জীয়াই থকাৰ সাহস অৰ্জন কৰিবলৈ হ’লে, এখন সমাজৰ নিতান্তই প্ৰয়োজন হ’ব ৷ পিতৃ-মাতৃ, ল’ৰা-ছোৱালীকলৈয়ে এটি পৰিয়াল হয় ৷ ভালেসংখ্যক পৰিয়ালৰ সমষ্টিৰে একোখন গাঁও ৷ সেই গাঁৱৰ সমূহ মুনিহ-তিৰোতা মিলিয়ে এখন সমাজ হয় ৷ এজন ব্যক্তিয়ে তেওঁ বসবাস কৰা সমাজখনতে বন্ধু-বান্ধৱ, প্ৰেম-প্ৰীতি, দয়া-মায়া আৰু সফলতা-বিফলতা অনুভৱৰ এখন ক্ষেত্ৰ বিচাৰি পাব ৷ সমাজৰ এই স্বৰূপটো গাঁৱৰ পৰা জিলালৈ, জিলাৰ পৰা ৰাজ্যলৈ, ৰাজ্যৰ পৰা দেশলৈ আৰু দেশৰ পৰা মহাদেশলৈ বিস্তৃত হৈ পৰিব ৷ ছাত্ৰ-ছাত্ৰী সকলো যে সমাজৰে অঙ্গ এই কথা শ্ৰেণীত শিক্ষকেই শিকাব লাগিব ৷ লগতে যিখন সমাজত থাকে, সেই সমাজৰ আচাৰ-অনুষ্ঠান, ৰীতি-নীতিৰ প্ৰতি আনুগত্য প্ৰকাশৰ শিক্ষাও প্ৰদান কৰিব লাগিব ৷ মানুহৰ সমষ্টিয়ে যেতিয়া সমাজ, সেই সমাজত বৰ্ত্তি থাকিবলৈ নিজক খাপ খুৱাই চলাৰ শিক্ষা প্ৰদান কৰিব লাগিব ৷ জ্যেষ্ঠজনক সন্মান, কনিষ্ঠজনক মৰম-স্নেহ কৰাৰ শিক্ষাও দিব লাগিব ৷ সমাজৰ সকলোকে আপোন বুলি ভাবিবলৈ কৰা জ্ঞান প্ৰদানে, পিছলৈ জীৱনকালত অন্তৰত ভাতৃত্ববোধৰ জন্ম দিব ৷ এই অনুক্ৰমে বিশ্বৰ বিভিন্ন মনুষ্যৰ প্ৰজাতিৰ লগত সহযোগিতা, সহমৰ্ম্মিতা আৰু মনৰ ভাৱ বিনিময়ৰ পথ প্ৰশস্ত কৰি তুলিব ৷ এই ক্ষেত্ৰত সহনশীলতা (Toleration) হ’ব সৰ্বোৎকৃষ্ট উপাদান ৷ ভাষিক, ধৰ্মীয়, সাম্প্ৰদায়িক, ৰাজনৈতিক আদি দিশৰ সহনশীলতাই একো একোজন মানুহক পূৰ্ণাঙ্গ মানৱ ৰূপে গঢ় দিয়াত ইন্ধন যোগাব ৷ এনে ৰূপ গুণৰ অধিকাৰীজন বিশ্বৰ আপোন ৰূপে গণ্য হ’ব ৷ আধুনিক শিক্ষাতত্ত্বত Education for National and International Understandingৰ ওপৰত আৰোপ কৰা প্ৰাধান্য উল্লেখযোগ্য ৷

(৪) কিবা হোৱাৰ শিক্ষা (Learning to be): শেহতীয়া শিক্ষাৰ লক্ষ্যটো হ’ল কিবা হোৱাৰ লক্ষ্য ৷ এই লক্ষ্যৰ পৰিধি ব্যাপক ৷ এই লক্ষ্যই ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলক পোনপতীয়াকৈ কি হ’ব বিচৰা উচিত, সেই বিষয়ে একো নিদেৰ্শনা আগবঢ়োৱা নাই ৷ মানুহৰ ৰুচি ভিন্ন ধৰণৰ ৷ এই লক্ষ্যই মানুহৰ অভিৰুচি অনুযায়ী নিজে ভালপোৱা বৃত্তি বিচাৰি লোৱাৰ আৰু তাৰ জৰিয়তে সমাজত প্ৰতিষ্ঠিত হোৱাৰ বা স্বীকৃতি লাভ কৰাৰ অথবা বাস্তৱত ৰূপায়ন কৰাৰ ইঙ্গিত বহন কৰিছে ৷ এই লক্ষ্যই আজিকালিৰ ছা্ত্ৰ-ছাত্ৰীক তোমাৰ জীৱনৰ লক্ষ্য কি বুলি সুধিলে পোনচাটেই ডাক্তৰ, ইঞ্জিনিয়াৰ হোৱাৰ লক্ষ্য কথাকেই ক’ব ৷ আজিৰ সমাজ ব্যৱস্থাত এই দুইবিধ বৃত্তিকেই সমাজে গুৰুত্ব দি আহিছে ৷ এই দুবিধৰ বাহিৰেও অন্যান্য বৃত্তিৰেও যে ব্যক্তিয়ে সমাজৰ শীৰ্ষত আৰোহণ কৰিব পাৰে সেই কথা বুজিবলৈ নিবিচাৰে ৷ ৰবীন্দ্ৰ নাথ ঠাকুৰ, সৰ্বপল্লী ৰাধাকৃষ্ণণ, কৃষ্ণকান্ত সন্দিকৈ ডাক্তৰ বা ইঞ্জিনিয়াৰ নাছিল ৷ ধনতান্ত্ৰিক চিন্তা-চৰ্চাই মানুহক যান্ত্ৰিক কৰি তোলাৰ দিনত আদৰ্শৰ টোকোনা লক্ষ্যক কোনে গুৰুত্ব দিয়ে ৷ ভাৰতবৰ্ষৰ উন্নয়নৰ পৰিকল্পনাৰ লগতে সমানে ফেৰ মাৰিব পৰা টাটা, বিৰলা, আম্বানীহঁতলৈ লক্ষ্য কৰিলেই বিষয়টি পৰিস্কাৰ হ’ব ৷ বিশ্বৰ এগৰাকী স্বনামধন্য দাৰ্শনিক সৰ্বপল্লী ৰাধাকৃষ্ণণ এগৰাকী শিক্ষকহে আছিল ৷

জীৱন-জীৱিকাৰ ক্ষেত্ৰত বৃত্তিৰ সৰু-বৰ বাচ-বিচাৰ অনুচিত ৷ সৎপথেৰে সমাজত প্ৰতিষ্ঠা লাভ কৰি আদৰ্শ ব্যক্তি হোৱাৰ লক্ষ্য সৰ্বদাই আদৰণীয় ৷ এই ক্ষেত্ৰত ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলক শিক্ষা-গুৰুসকলে এনে উপদেশ দিয়া বাঞ্চনীয় যে তেওঁলোকে জীৱনত যি হ’বলৈ আকাঙ্খা কৰে, সেয়া বাস্তৱত ৰূপায়ন কৰিবলৈ পূৰ্ব প্ৰস্তুতিৰে আগবঢ়া উচিত হ’ব ৷ লক্ষ্যত উপনীত হ’বলৈ আঁচনিমতে কাম কৰি আগবাঢ়িলেহে ফল পোৱা সম্ভৱ হ’ব ৷ এইক্ষেত্ৰত কি হ’বলৈ বাঞ্চা কৰে, সেই লক্ষ্য স্থিৰ কৰি ল’ব লাগিব ৷ এনেবোৰ উপদেশ জ্ঞানাৰ্থী ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক শিক্ষাদান কৰোঁতা গুৰুসকল প্ৰকৃত অৰ্থতে Friend, Philosopher আৰু Guide হোৱাটো বাঞ্চনীয় ৷

[পিছৰ সংখ্যা]

মনেশ্বৰ দেউৰী,

অৱসৰপ্ৰাপ্ত বিষয় শিক্ষক (সংস্কৃত),

সাহিত্যিক পেঞ্চনাৰ,

ম’বাইল নং: ৯৭০৬৬৬৫৯৯১